Hoàng Lê Nhất Thống Chí SGK: Tìm Hiểu Chi Tiết Tác Phẩm Lịch Sử

Bạn đang tìm hiểu về tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí trong chương trình Ngữ văn lớp 9? Bài viết này của CAUHOI2025.EDU.VN sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện và sâu sắc về tác phẩm, từ tác giả, hoàn cảnh sáng tác, nội dung, giá trị nghệ thuật đến ý nghĩa lịch sử. Chúng tôi sẽ giúp bạn nắm vững kiến thức và dễ dàng chinh phục các bài kiểm tra, bài luận về tác phẩm này.

1. Tác Giả Của Hoàng Lê Nhất Thống Chí Là Ai?

Hoàng Lê nhất thống chí là một tác phẩm thuộc về Ngô gia văn phái, một nhóm tác giả thuộc dòng họ Ngô Thì ở làng Tả Thanh Oai (Hà Tây cũ). Hai tác giả tiêu biểu nhất là Ngô Thì Chí (1753 – 1788) và Ngô Thì Du (1772 – 1840). Cả hai đều làm quan dưới triều Lê và triều Nguyễn vào cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX. Sự am hiểu sâu sắc về lịch sử và văn hóa đã giúp họ tạo nên một tác phẩm giá trị, phản ánh chân thực giai đoạn lịch sử đầy biến động.

2. Hoàn Cảnh Sáng Tác Của Hoàng Lê Nhất Thống Chí Như Thế Nào?

“Hoàng Lê nhất thống chí” được viết bằng chữ Hán, ghi chép về sự thống nhất của vương triều nhà Lê vào thời điểm Tây Sơn diệt Trịnh, trả lại Bắc Hà cho vua Lê. Tuy nhiên, tác phẩm không chỉ dừng lại ở sự thống nhất của vương triều mà còn tái hiện một giai đoạn lịch sử đầy biến động của xã hội phong kiến Việt Nam trong 30 năm cuối thế kỷ 18 và mấy năm đầu thế kỷ 19. Cuốn tiểu thuyết chương hồi này gồm 17 hồi, đoạn trích trong SGK là hồi thứ 14.

3. Bố Cục Của Đoạn Trích Hoàng Lê Nhất Thống Chí Trong SGK Như Thế Nào?

Đoạn trích “Hoàng Lê nhất thống chí” trong sách giáo khoa Ngữ văn lớp 9 thường được chia thành 3 đoạn chính:

• Đoạn 1: (Từ đầu đến “hôm ấy nhằm vào ngày 25 tháng Chạp”): Tin báo quân Thanh chiếm Thăng Long, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế và thân chinh cầm quân dẹp giặc.
• Đoạn 2: (Từ “Vua Quang Trung tự mình đốc suất đại binh…” đến “vua Quang Trung tiến binh đến Thăng Long rồi kéo vào thành”): Cuộc hành quân thần tốc và chiến thắng lẫy lừng của vua Quang Trung.
• Đoạn 3: (Từ “Lại nói Tôn Sĩ Nghị và vua Lê… cũng lấy làm xấu hổ”): Sự đại bại của tướng nhà Thanh và tình trạng thảm hại của vua tôi Lê Chiêu Thống.

4. Ý Nghĩa Nhan Đề “Hoàng Lê Nhất Thống Chí” Là Gì?

Chí là một thể văn vừa có tính chất văn học, vừa có tính chất lịch sử. “Hoàng Lê nhất thống chí” ghi chép về sự thống nhất của vương triều nhà Lê vào thời điểm Tây Sơn diệt Trịnh, trả lại Bắc Hà cho vua Lê. Nhan đề thể hiện mong muốn khôi phục và thống nhất đất nước dưới triều Lê, đồng thời phản ánh những biến động lịch sử to lớn của thời đại.

5. Giá Trị Nội Dung Của Hoàng Lê Nhất Thống Chí Là Gì?

Hoàng Lê nhất thống chí có giá trị nội dung to lớn, thể hiện ở những điểm sau:

• Tái hiện chân thực lịch sử: Tác phẩm tái hiện một giai đoạn lịch sử đầy biến động của Việt Nam, từ sự suy yếu của triều Lê – Trịnh đến cuộc khởi nghĩa Tây Sơn và chiến thắng quân Thanh.
• Ca ngợi người anh hùng dân tộc: Tác phẩm khắc họa thành công hình tượng người anh hùng Nguyễn Huệ – Quang Trung với những phẩm chất cao đẹp, tài năng quân sự xuất chúng và tầm nhìn xa trông rộng.
• Phê phán sự thối nát của triều đình: Tác phẩm phê phán sự mục ruỗng, hèn yếu của triều đình Lê – Trịnh, sự cầu viện ngoại bang của Lê Chiêu Thống, gây họa cho đất nước.
• Thể hiện tinh thần dân tộc: Tác phẩm thể hiện niềm tự hào dân tộc, ý thức về độc lập chủ quyền và lòng yêu nước sâu sắc của người Việt.

6. Giá Trị Nghệ Thuật Của Hoàng Lê Nhất Thống Chí Là Gì?

Bên cạnh giá trị nội dung, Hoàng Lê nhất thống chí còn có giá trị nghệ thuật đặc sắc:

• Thể loại tiểu thuyết chương hồi: Tác phẩm được viết theo thể loại tiểu thuyết chương hồi, với kết cấu chặt chẽ, nhiều tình tiết hấp dẫn.
• Kể chuyện sinh động, hấp dẫn: Tác giả sử dụng ngôn ngữ kể chuyện giàu hình ảnh, sinh động, lôi cuốn người đọc.
• Khắc họa nhân vật sắc nét: Các nhân vật trong tác phẩm được khắc họa rõ nét về tính cách, hành động và số phận.
• Miêu tả chiến trận tài tình: Tác phẩm miêu tả các trận đánh một cách chi tiết, chân thực, thể hiện tài năng quân sự của Quang Trung và sự thảm bại của quân Thanh.

7. Hình Tượng Người Anh Hùng Áo Vải Quang Trung Được Thể Hiện Như Thế Nào Trong Tác Phẩm?

Nguyễn Huệ – Quang Trung là nhân vật trung tâm của Hoàng Lê nhất thống chí, được khắc họa với những phẩm chất cao đẹp:

7.1. Quyết đoán, mạnh mẽ trong hành động

Nghe tin giặc chiếm Thăng Long, Nguyễn Huệ lập tức “định thân chinh cầm quân đi ngay”. Chỉ trong vòng hơn một tháng, ông đã làm được nhiều việc lớn: tế cáo trời đất, lên ngôi hoàng đế, đốc suất đại binh ra Bắc.

7.2. Trí tuệ sáng suốt, nhạy bén

• Sáng suốt trong việc lên ngôi vua: Việc lên ngôi thể hiện sự quyết đoán, nhằm thống nhất nội bộ, quy tụ anh tài và quan trọng hơn là để “yên kẻ phản trắc và giữ lấy lòng người”, được dân ủng hộ.
• Sáng suốt trong việc nhận định tình hình địch và ta: Lời dụ tướng sĩ trước lúc lên đường ở Nghệ An chỉ rõ “đất nào sao ấy”, người phương Bắc không phải nòi giống nước ta, bụng dạ ắt khác; tội ác của giặc: “Từ đời nhà Hán đến nay, chúng đã mấy phen cướp bóc nước ta, giết hại dân ta, vơ vét của cải, người mình không thể chịu nổi, ai cũng muốn đuổi chúng đi”.
• Sáng suốt trong việc xét đoán, bê bố: Qua lời nói với Sở và Lân, hiểu việc rút quân của hai vị tướng, ngợi khen Sở và Lân. Đối với Ngô Thì Nhậm, đánh giá rất cao và sử dụng như một vị quân sư “đa mưu túc trí”.

7.3. Tầm nhìn xa trông rộng

Mới khởi binh đánh giặc, chưa giành được tấc đất nào, đã nói chắc như đinh đóng cột “phương lược tiến đánh đã có tính sẵn”. Đang ngồi trên lưng ngựa, đã nói với Nhậm về quyết sách ngoại giao và kế hoạch hòa bình. Đối với địch, thắng việc binh đao không thể dứt ngay được.

7.4. Tài thao lược hơn người

Cuộc hành quân thần tốc do Quang Trung chỉ huy làm chúng ta kinh ngạc. Hoạch định kế hoạch: từ 25 tháng Chạp đến mùng 7 tháng giêng sẽ vào ăn Tết ở Thăng Long, thực tế đã vượt mức 2 ngày. Hành quân xa, liên tục, đội quân vẫn chỉnh tề do tài tổ chức của người cầm quân.

7.5. Lẫm liệt trong chiến trận

Thân chinh cầm quân, làm tổng chỉ huy chiến dịch. Dưới sự lãnh đạo tài tình của vua Quang Trung, nghĩa quân Tây Sơn thắng áp đảo kẻ thù. Khí thế đội quân khiến kẻ thù khiếp vía. Hình ảnh lẫm liệt: “khói tỏa mù trời, cách gang tấc không thấy gì”, nhà vua “cưỡi voi đi đốc thúc”.

=> Hình ảnh người anh hùng được khắc họa khá đậm nét với tính cách mạnh mẽ, trí tuệ sáng suốt, nhạy bén, tài dùng binh như thần; là người tổ chức và là linh hồn của chiến công vĩ đại.

8. Sự Thảm Bại Của Quân Tướng Nhà Thanh Và Số Phận Bi Đát Của Vua Tôi Lê Chiêu Thống Được Miêu Tả Ra Sao?

Hoàng Lê nhất thống chí không chỉ ca ngợi chiến thắng mà còn khắc họa rõ nét sự thảm bại của quân tướng nhà Thanh và số phận bi đát của vua tôi Lê Chiêu Thống:

8.1. Tôn Sĩ Nghị kiêu căng, tự mãn, chủ quan

• Kéo quân vào Thăng Long dễ dàng “ngày đi đêm nghỉ” như “đi trên đất bằng” -> cho là vô sự, không đề phòng gì, chỉ lảng vảng ở bên bờ sông, lấy thanh thế suông để dọa dẫm.
• Được vua tôi Lê Chiêu Thống báo trước -> không chút đề phòng suốt mấy ngày Tết “chỉ chăm chú vào việc yến tiệc vui mừng, không hề lo chi đến việc bất trắc”, cho quân lính mặc sức vui chơi.
• Khi quân Tây Sơn đánh đến nơi -> tướng thì sợ mất mật, ngựa không kịp đóng yên, người không kịp mặc giáp; quân “sợ hãi, xin ra hàng hoặc bỏ chạy toán loạn, giày xéo lên nhau mà chết”… Cả đội binh -> tháo chạy, mạnh “đêm ngày đi gấp, không dám nghỉ ngơi”.

8.2. Lê Chiêu Thống và những bề tôi trung thành chịu đựng nỗi sỉ nhục của kẻ đi cầu cạnh, van xin

Không còn tư cách bậc quân vương, phải chịu chung số phận bi thảm của kẻ vong quốc. Khi có biến, Lê Chiêu Thống cùng mấy bề tôi thân tín chạy bán sống bán chết, cướp cả thuyền dân để qua sông chạy trốn. Đuổi kịp Tôn Sĩ Nghị, nhìn nhau than thở, oán giận chảy nước mắt. Khi sang đến Trung Quốc, cạo đầu, tết tóc, ăn mặc giống người Mãn Thanh, gửi nắm xương tàn nơi đất khách quê người.

=> Số phận tất yếu cho một người đứng đầu đất nước nhưng lại bán nước hại dân.

9. Vì Sao Hoàng Lê Nhất Thống Chí Được Xem Là Một Tác Phẩm Lịch Sử Có Giá Trị?

Hoàng Lê nhất thống chí được xem là một tác phẩm lịch sử có giá trị vì những lý do sau:

• Tính chân thực: Tác phẩm ghi chép một cách chân thực, khách quan về các sự kiện lịch sử, không tô vẽ hay xuyên tạc.
• Tính khách quan: Dù là cựu thần nhà Lê, các tác giả vẫn đánh giá công bằng về vai trò của các nhân vật lịch sử, kể cả những người thuộc phe đối địch.
• Tính nhân văn: Tác phẩm thể hiện sự cảm thông sâu sắc đối với những số phận nhỏ bé trong cơn lốc lịch sử, đồng thời phê phán những hành động phi nghĩa, gây hại cho dân tộc.
• Giá trị tư liệu: Tác phẩm cung cấp những thông tin quý giá về lịch sử, văn hóa, xã hội Việt Nam vào cuối thế kỷ XVIII – đầu thế kỷ XIX.

10. Các Câu Hỏi Thường Gặp Về Hoàng Lê Nhất Thống Chí SGK

Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp về tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí, giúp bạn củng cố kiến thức:

1. Hoàng Lê nhất thống chí thuộc thể loại văn học nào?
   • Tiểu thuyết chương hồi lịch sử.
2. Tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí phản ánh giai đoạn lịch sử nào của Việt Nam?
   • Giai đoạn cuối thế kỷ XVIII – đầu thế kỷ XIX, từ khi Trịnh Sâm lên ngôi chúa đến khi Gia Long chiếm Bắc Hà.
3. Nhân vật nào được khắc họa nổi bật nhất trong Hoàng Lê nhất thống chí?
   • Nguyễn Huệ – Quang Trung.
4. Hoàng Lê nhất thống chí có những giá trị nội dung và nghệ thuật nào?
   • Giá trị nội dung: Tái hiện lịch sử, ca ngợi người anh hùng, phê phán sự thối nát, thể hiện tinh thần dân tộc.
   • Giá trị nghệ thuật: Thể loại tiểu thuyết chương hồi, kể chuyện sinh động, khắc họa nhân vật sắc nét, miêu tả chiến trận tài tình.
5. Ý nghĩa của hình tượng vua Quang Trung trong tác phẩm là gì?
   • Biểu tượng của người anh hùng dân tộc, tài năng quân sự, trí tuệ sáng suốt, tầm nhìn xa trông rộng và tinh thần yêu nước sâu sắc.
6. Số phận của Lê Chiêu Thống trong tác phẩm được miêu tả như thế nào?
   • Một kẻ bán nước, cầu viện ngoại bang, chịu cảnh vong quốc nhục nhã và bi thảm.
7. Hoàng Lê nhất thống chí có giá trị như thế nào đối với việc nghiên cứu lịch sử Việt Nam?
   • Cung cấp tư liệu quý giá, phản ánh chân thực và khách quan về giai đoạn lịch sử đầy biến động của đất nước.
8. Những chi tiết nào trong tác phẩm thể hiện sự kiêu căng, chủ quan của Tôn Sĩ Nghị?
   • Kéo quân vào Thăng Long dễ dàng, không đề phòng, chỉ chăm chú vào yến tiệc, coi thường quân Tây Sơn.
9. Chiến thắng nào của quân Tây Sơn được miêu tả chi tiết nhất trong đoạn trích?
   • Chiến thắng Ngọc Hồi.
10. Bạn học được điều gì từ tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí?
    • Tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, ý thức về độc lập chủ quyền và bài học về sự đoàn kết, thống nhất trong xây dựng và bảo vệ đất nước.

CauHoi2025.EDU.VN hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những kiến thức hữu ích về Hoàng Lê Nhất Thống Chí Sgk. Để khám phá thêm nhiều bài viết hay và tài liệu học tập chất lượng, hãy truy cập website của chúng tôi ngay hôm nay! Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào khác, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi theo địa chỉ 30 P. Khâm Thiên, Thổ Quan, Đống Đa, Hà Nội, Việt Nam hoặc số điện thoại +84 2435162967. Chúng tôi luôn sẵn lòng hỗ trợ bạn!